شارژ گاز مبرد (Refrigerant Gas Charging) یکی از حساسترین و تخصصیترین عملیات نگهداری و تعمیر کولر گازی است. انجام نادرست این کار نه تنها میتواند به دستگاه آسیب جدی بزند، بلکه خطرات ایمنی جبرانناپذیری برای فرد انجام دهنده و محیط اطراف دارد. این مقاله بهصورت جامع، مراحل صحیح شارژ گاز و نکات ایمنی حیاتی را آموزش میدهد. با تاکید بر این نکته که این کار حتماً باید توسط تکنسینهای مجاز و آموزشدیده با ابزار حرفهای انجام شود.
هشدار جدی ایمنی:
گازهای مبرد تحت فشار بالا قرار دارند و تماس ناگهانی آنها با پوست یا چشم میتواند باعث سوختگی سرمایی (یخ زدگی) شدید شود.
برخی گازهای مبرد (بهخصوص در صورت نشت و ترکیب با هوای محیط در غلظت بالا) میتوانند جای اکسیژن را بگیرند و باعث خفگی شوند.
تماس برخی گازهای مبرد با شعلههای باز، جرقه یا سطوح بسیار داغ میتواند باعث تولید گازهای سمی (مانند فسژن) شود.
تخلیه عمدی گاز مبرد به جو (Venting) غیرقانونی و بسیار مضر برای محیط زیست (تخریب لایه اوزون و گرمایش جهانی) است و جریمههای سنگینی دارد.
اگر تجربه، آموزش و ابزار مناسب ندارید، به هیچ وجه خود اقدام به شارژ گاز نکنید. این راهنما برای افزایش آگاهی و درک بهتر فرآیند توسط صاحبان دستگاهها یا کمک به تکنسینهای در حال آموزش است.
فهرست مطالب:
گاز مبرد چیست و چرا حیاتی است؟
چگونه بفهمیم کولر گازی نیاز به شارژ گاز دارد؟ (علائم کمبود گاز)
ابزارهای ضروری برای شارژ حرفهای گاز مبرد
انواع گازهای مبرد رایج در کولرهای گازی (R22, R410A, R32, R454B)
مراحل ایمن و استاندارد شارژ گاز مبرد کولر گازی (گام به گام)
مرحله ۱: رعایت نکات ایمنی و آمادهسازی
مرحله ۲: شناسایی پورتهای سرویس (Low Side و High Side)
مرحله ۳: اتصال مانومتر (گیج فشار)
مرحله ۴: اتصال سیلندر گاز مبرد
مرحله ۵: تخلیه هوای خطوط (Purging)
مرحله ۶: شارژ گاز (روشهای مختلف)
مرحله ۷: نظارت بر فشارها و دماها
مرحله ۸: جدا کردن ابزار و بستن پورتها
روشهای شارژ گاز مبرد (وزنی، دمایی، فشار، جریان زیرشارژ)
نکات ایمنی حیاتی در حین شارژ گاز
اشتباهات رایج در شارژ گاز و عواقب آنها
نکات مهم پس از شارژ گاز
سوالات متداول (FAQ) درباره شارژ گاز کولر گازی
جمعبندی و تاکید بر استفاده از متخصص
۱. گاز مبرد چیست و چرا حیاتی است؟
گاز مبرد، سیال حیاتی در سیکل تبرید کولر گازی است. این گاز با گردش در داخل سیستم (کمپرسور، کندانسور، لوله مویین یا اکسپنشن ولو، اواپراتور) و تغییر فاز مکرر از مایع به گاز و برعکس، گرما را از فضای داخلی (اواپراتور) جذب و به فضای بیرون (کندانسور) دفع میکند. بدون گاز مبرد با مقدار و فشار صحیح، انتقال حرارت بهطور موثر انجام نمیشود و کولر گازی اصلاً سرد نمیکند یا عملکرد آن بسیار ضعیف میشود.
۲. چگونه بفهمیم کولر گازی نیاز به شارژ گاز دارد؟ (علائم کمبود گاز)
کاهش شدید یا عدم برودت: مهمترین نشانه؛ هوا به اندازه کافی سرد نمیشود.
یخ زدن لولههای مسی یا اواپراتور (پنل داخلی): کمبود گاز باعث کاهش فشار و دمای بیش از حد در اواپراتور و یخ زدگی میشود.
کارکرد مداوم کمپرسور بدون خاموش شدن: سیستم برای رسیدن به دمای تنظیم شده به سختی تلاش میکند.
صدای غیرعادی هیسمانند (نشت گاز): ممکن است از محل اتصالات، لولهها یا کوئلها شنیده شود.
افزایش غیرعادی مصرف برق: به دلیل کارکرد طولانی و سخت کمپرسور.
وجود روغن در اطراف اتصالات یا لولهها: نشت گاز معمولاً با نشت مقداری روغن کمپرسور همراه است (روغن با گاز مخلوط است).
فشارهای غیرعادی در مانومتر: نیاز به اندازهگیری توسط تکنسین دارد.
توجه: این علائم میتوانند دلایل دیگری مانند کثیف بودن فیلترها، فن معیوب، کمپرسور خراب یا مشکل الکتریکی نیز داشته باشند. تشخیص دقیق علت توسط تکنسین مجرب انجام میشود.
۳. ابزارهای ضروری برای شارژ حرفهای گاز مبرد
ست مانومتر (گیج فشار): برای اندازهگیری فشار ساکشن (Low Side) و فشار رانش (High Side). شامل دو گیج (معمولاً آبی برای فشار پایین، قرمز برای فشار بالا)، شلنگهای رنگی (معمولاً آبی برای Low، قرمز برای High، زرد برای مرکز/شارژ) و شیرهای دستی.
لوله شارژ (Charging Hose): شلنگ مخصوص تحمل فشار بالا با شیر یکطرفه.
مبدل چرخان (Adapter) برای سیلندر گاز: برای اتصال شلنگ شارژ به سیلندر گاز.
ترازوی دیجیتال دقیق: برای شارژ به روش وزنی (دقیقترین روش).
دماسنج تماسی یا مادون قرمز: برای اندازهگیری دمای لوله ساکشن و محاسبه سوپر هیت (Superheat).
نشتیاب الکترونیکی (Electronic Leak Detector): برای یافتن دقیق محل نشت قبل و بعد از شارژ. حیاتی است!
پمپ وکیوم (Vacuum Pump): برای تخلیه هوا و رطوبت از سیستم قبل از شارژ در صورت نیاز (بعد از تعمیرات باز کننده سیستم).
گیج وکیوم (Vacuum Gauge): برای اطمینان از تخلیه کامل هوا و رطوبت.
شیر سرویس (Service Valve) یا شیر شارژ (Piercing Valve – فقط در مواقع ضروری و با احتیاط): برای دسترسی به خط گاز.
ابزارهای عمومی: آچار آلن، آچار فرانسه، پیچگوشتی، دستکش ایمنی، عینک محافظ، ماسک (در صورت نیاز).
۴. انواع گازهای مبرد رایج در کولرهای گازی
R22 (کلرو فلورو کربن – CFC): قدیمی، مضر برای لایه اوزون. تولید آن متوقف شده و شارژ آن فقط با گازهای بازیافتی یا جایگزینهای مجاز (بعد از تخلیه کامل R22 قدیمی و تعویض روغن) امکانپذیر است. استفاده از آن بهشدت محدود است.
R410A (هیدرو فلورو کربن – HFC): رایجترین گاز فعلی در بسیاری از کولرهای گازی. فشار کاری بالاتری نسبت به R22 دارد. مخلوطی از دو گاز است (50% R32, 50% R125) و باید بهصورت مایع از سیلندر شارژ شود (روش وزنی بهترین است). جایگزین مستقیم R22 نیست.
R32 (هیدرو فلورو کربن – HFC): گاز جدیدتر، سازگارتر با محیط زیست (پتانسیل گرمایش جهانی GWP کمتر نسبت به R410A)، بازدهی انرژی بالاتر. فشار کاری بالا دارد و قابلیت اشتعال کمی دارد (A2L). نیاز به رعایت نکات ایمنی ویژه در نصب و شارژ. جایگزین مستقیم R410A نیست.
R454B (هیدرو فلوئورو الفین – HFO): یکی از جایگزینهای آیندهدار برای R410A با GWP بسیار پایینتر. آن نیز کمی قابل اشتعال (A2L) است.
توجه حیاتی: هرگز از گاز نامناسب استفاده نکنید! گاز مبرد باید دقیقاً مطابق با مشخصات فنی درج شده روی پلاک کولر گازی باشد. استفاده از گاز اشتباه یا مخلوط کردن گازها میتواند به کمپرسور و کل سیستم آسیب جدی بزند و خطرناک باشد.
۵. مراحل ایمن و استاندارد شارژ گاز مبرد کولر گازی (گام به گام)
مرحله ۱: رعایت نکات ایمنی و آمادهسازی
کولر را کاملاً خاموش کنید و دوشاخه آن را از برق بکشید.
از عینک محافظ و دستکش ایمنی مناسب (مقاوم در برابر سرما و مواد شیمیایی) استفاده کنید.
محیط کار باید تهویه مناسب داشته باشد.
سیلندر گاز را بهصورت عمودی و محکم بسته نگه دارید. از افتادن یا ضربه خوردن آن جلوگیری کنید.
سیلندر گاز را در معرض تابش مستقیم آفتاب یا حرارت بالا قرار ندهید.
ابزارها را بررسی کنید (تمیزی، عدم فرسودگی شلنگها، سالم بودن شیرها).
مرحله ۲: شناسایی پورتهای سرویس (Low Side و High Side)
معمولاً روی لولههای مسی کمپرسور (در یونیت خارجی) دو پورت وجود دارد:
پورت فشار پایین (Low Side Service Port – ساکشن – لوله گاز): لوله ضخیمتر. معمولاً با حرف “S” یا “SUCTION” یا رنگ آبی مشخص میشود.
پورت فشار بالا (High Side Service Port – دیسشارژ – لوله مایع): لوله نازکتر. معمولاً با حرف “D” یا “DISCHARGE” یا رنگ قرمز مشخص میشود.
شارژ گاز فقط از طریق پورت فشار پایین (Low Side) و در حالت گازی انجام میشود (مگر در شرایط خاص توسط متخصص). هرگز مستقیماً به پورت فشار بالا گاز تزریق نکنید!
مرحله ۳: اتصال مانومتر (گیج فشار)
شیرهای دستی روی ست مانومتر را کاملاً ببندید (معکوس ساعتگرد تا انتها).
درپوش پورت فشار پایین (Low Side) را باز کنید و سریعاً سر اتصال شلنگ آبی رنگ مانومتر را به آن متصل کرده و سفت کنید.
(اختیاری – برای مانیتورینگ کامل) درپوش پورت فشار بالا (High Side) را باز کنید و سر اتصال شلنگ قرمز رنگ مانومتر را به آن متصل کرده و سفت کنید.
شلنگ زرد رنگ (مرکزی/شارژ) را هنوز به جایی متصل نکنید.
مرحله ۴: اتصال سیلندر گاز مبرد
سیلندر گاز را روی ترازو قرار دهید (اگر از روش وزنی استفاده میکنید) و وزن اولیه آن را یادداشت کنید.
درپوش سیلندر گاز را باز کنید.
شیر سیلندر را کاملاً بسته نگه دارید.
مبدل چرخان (Adapter) را به شیر سیلندر متصل کنید.
سر شلنگ زرد رنگ مانومتر را به مبدل روی سیلندر گاز متصل کرده و سفت کنید.
مرحله ۵: تخلیه هوای خطوط (Purging)
این مرحله برای خارج کردن هوای موجود در شلنگ زرد و اتصالات قبل از ورود به سیستم ضروری است.
انتهای شلنگ زرد را که به سیلندر متصل است، کمی شل کنید (کامل باز نکنید).
شیر سیلندر را کمی باز کنید تا گاز با فشار خارج شود و هوای موجود در شلنگ را بیرون براند (حدود ۲-۳ ثانیه).
شیر سیلندر را سریع ببندید و شلنگ را در آن نقطه دوباره سفت کنید.
این کار را در محیط باز و با احتیاط انجام دهید.
مرحله ۶: شارژ گاز (روشهای مختلف)
الف) روش وزنی (دقیقترین و توصیهشده):
کولر گازی را روشن کنید و در حالت سرمایش (Cool) با بالاترین دور فن و پایینترین دمای تنظیم شده قرار دهید.
شیر سیلندر را کاملاً باز کنید.
شیر دستی شلنگ زرد روی مانومتر را کاملاً باز کنید.
شیر دستی شلنگ آبی (Low Side) روی مانومتر را بهآرامی باز کنید تا گاز وارد سیستم شود.
به وزن سیلندر روی ترازو دقت کنید. شارژ را تا زمانی ادامه دهید که مقدار گاز مشخص شده روی پلاک دستگاه (بر حسب گرم یا کیلوگرم) از وزن اولیه سیلندر کم شود.
شیر دستی شلنگ آبی را ببندید.
شیر سیلندر را ببندید.
ب) روش فشار (کمتر دقیق، نیاز به تجربه):
کولر را روشن کنید (در حالت Cool با حداکثر سرمایش).
فشار ساکشن (Low Side) را روی مانومتر بخوانید.
آن را با فشار ساکشن استاندارد برای گاز و دمای محیط (از جداول یا اپلیکیشنهای مرجع استفاده میشود) مقایسه کنید.
شیر دستی شلنگ آبی را بهآرامی باز کرده و گاز اضافه کنید تا فشار به محدوده استاندارد برسد (توجه: فشار استاندارد بسته به دمای محیط و دمای هوای ورودی به اواپراتور متفاوت است).
ج) روش سوپرهیت (تخصصیتر، برای بهینهسازی):
نیاز به اندازهگیری همزمان فشار ساکشن و دمای لوله ساکشن دارد.
سوپرهیت = دمای لوله ساکشن – دمای اشباع متناظر با فشار ساکشن.
شارژ تا رسیدن به سوپرهیت مشخص شده توسط سازنده دستگاه انجام میشود.
د) روش جریان زیرشارژ (Subcooling – برای خط مایع):
روشی تخصصیتر، معمولاً برای شارژ کامل و تنظیم دقیق در سیستمهای بزرگتر استفاده میشود.
توصیه: برای شارژ اولیه یا پس از تخلیه کامل، روش وزنی ارجح است. روشهای دیگر برای تنظیم دقیق یا شارژ جزئی میتوانند استفاده شوند.
مرحله ۷: نظارت بر فشارها و دماها
در حین شارژ، فشار ساکشن (و ترجیحاً فشار دیسشارژ) و دماهای مربوطه را بهطور مداوم کنترل کنید.
مراقب باشید فشارها از محدوده مجاز فراتر نروند.
عملکرد کمپرسور (صدا، دما) و برودت هوای خروجی را بررسی کنید.
مرحله ۸: جدا کردن ابزار و بستن پورتها
پس از اتمام شارژ:
شیر دستی شلنگ آبی روی مانومتر را کاملاً ببندید.
شیر سیلندر را کاملاً ببندید.
شیر دستی شلنگ زرد روی مانومتر را کاملاً ببندید.
شیر دستی شلنگ قرمز (اگر متصل بود) را ببندید.
کولر را خاموش کنید.
بهآرامی شیر دستی شلنگ زرد را کمی باز کنید تا فشار گاز باقیمانده در شلنگ زرد بین مانومتر و سیلندر تخلیه شود (به سمت بیرون یا حوله). سپس کاملاً ببندید.
اتصالات شلنگها را از پورتهای سرویس و سیلندر باز کنید.
درپوشهای پورتهای سرویس را فوراً و محکم ببندید.
درپوش سیلندر گاز را ببندید.
از نشتیاب الکترونیکی برای چک مجدد اطراف پورتها و اتصالاتی که دستکاری شدهاند، استفاده کنید.
۶. روشهای شارژ گاز مبرد (وزنی، دمایی، فشار، جریان زیرشارژ)
(توضیحات مختصر در بخش ۶ مراحل بالا آمده است. در اینجا میتوان کمی جزئیات فنی اضافه کرد)
روش وزنی: دقیقترین روش، مستقل از شرایط محیطی. نیاز به ترازوی دقیق و دانستن مقدار دقیق گاز مورد نیاز از روی پلاک دستگاه دارد.
روش فشار: رایج ولی کمدقتتر. فشار صحیح بستگی به دمای محیط، دمای هوای ورودی به اواپراتور و بار سیستم دارد. استفاده از جداول مرجع الزامی است.
روش سوپرهیت: برای اطمینان از بازگشت کامل گاز به شکل بخار به کمپرسور و جلوگیری از ضربه مایع (Liquid Slugging) که به کمپرسور آسیب میزند. نیاز به محاسبه دارد.
روش سابکول: برای اطمینان از وجود مایع کافی در خط مایع قبل از اکسپنشن ولو. معمولاً برای شارژ نهایی و تنظیم دقیق پس از شارژ اولیه با روش وزنی استفاده میشود.
۷. نکات ایمنی حیاتی در حین شارژ گاز
همیشه و در همه مراحل از عینک و دستکش ایمنی استفاده کنید.
هرگز سیگار نکشید یا نزدیک شعله و جرقه کار نکنید.
محیط را بهخوبی تهویه کنید.
از ابزارهای معیوب یا فرسوده استفاده نکنید.
شلنگها و اتصالات را محکم ببندید.
سیلندر گاز را بهصورت عمودی نگه دارید (بهخصوص برای مبردهای مخلوط مانند R410A که باید بهصورت مایع شارژ شوند).
هرگز سیلندر را بیش از ۸۰٪ حجمش پر نکنید (خطر انفجار).
از پر یا خالی کردن سیلندر با کمپرسور کولر گازی به شدت خودداری کنید.
در صورت تماس گاز با پوست یا چشم:
پوست: فوراً با آب ولرم (نه داغ) به مدت حداقل ۱۵ دقیقه شستشو دهید. به پزشک مراجعه کنید.
چشم: فوراً با مقدار زیادی آب تمیز به مدت حداقل ۱۵ دقیقه شستشو دهید (پلکها را باز نگه دارید). فوراً به پزشک مراجعه کنید.
در صورت نشت گسترده:
منطقه را تخلیه کنید.
منبع اشتعال را قطع کنید (برق، شعله).
اگر امکان دارد با ایمنی کامل، منبع نشت را ببندید.
از ورود افراد غیرمجاز جلوگیری کنید.
در صورت نیاز با آتشنشانی تماس بگیرید.
۸. اشتباهات رایج در شارژ گاز و عواقب آنها
شارژ بیش از حد (Overcharging):
عواقب: افزایش فشار کاری، گرمای بیش از حد کمپرسور، کاهش راندمان، افزایش مصرف برق، یخ زدن کندانسور (یونیت خارجی)، آسیب به کمپرسور، ترکیدن لولهها.
شارژ کمتر از حد لازم (Undercharging):
عواقب: کاهش برودت، یخ زدن اواپراتور (پنل داخلی)، کارکرد مداوم کمپرسور، افزایش مصرف برق، روغنکاری ناکافی کمپرسور و فرسایش آن.
استفاده از گاز مبرد نامناسب:
عواقب: عملکرد ضعیف، آسیب شدید به کمپرسور و اجزاء، افزایش خطر انفجار یا آتشسوزی (بهخصوص در مبردهای قابل اشتعال)، باطل شدن گارانتی.
عدم رعایت نکات ایمنی:
عواقب: سوختگی سرمایی، مسمومیت، خفگی، آتشسوزی، انفجار.
عدم تخلیه هوای خطوط (Purging):
عواقب: ورود هوا و رطوبت به سیستم، تشکیل اسید، خوردگی داخلی، انسداد فیلتر درایر، کاهش راندمان، آسیب به کمپرسور.
عدم تست نشتی قبل و بعد از شارژ:
عواقب: هدر رفتن گاز پر هزینه، آلودگی محیط زیست، نیاز به شارژ مجدد زود هنگام، خطرات ایمنی نشت.
شارژ از پورت فشار بالا:
عواقب: خطر بالای برگشت مایع به کمپرسور و ضربه مایع، آسیب فوری به کمپرسور.
۹. نکات مهم پس از شارژ گاز
حتماً عملکرد صحیح کولر گازی را بررسی کنید (سرمایش مناسب، کارکرد نرمال کمپرسور، عدم یخ زدگی).
مجدداً با نشتیاب الکترونیکی محل شارژ و اطراف آن را چک کنید.
درپوش پورتهای سرویس را محکم ببندید.
ابزارها را تمیز و مرتب کنید.
سیلندر گاز باقیمانده را در جای خنک، خشک، دور از نور مستقیم خورشید و منابع حرارتی و قفل شده نگهداری کنید.
گازهای مبرد بازیافتی یا استفاده شده باید طبق مقررات محیط زیست و توسط شرکتهای مجاز بازیافت شوند. هرگز در جو رها نشوند.
۱۰. سوالات متداول (FAQ)
آیا میتوانم خودم گاز کولر گازی را شارژ کنم؟ به هیچ وجه توصیه نمیشود. این کار نیاز به تخصص، ابزار خاص و رعایت نکات ایمنی حیاتی دارد. خطرات جانی و مالی دارد.
چرا بعد از شارژ گاز، کولر هنوز سرد نمیکند؟ احتمالاً مشکل اصلی کمبود گاز نبوده است (خرابی کمپرسور، فنها، برد الکترونیکی، نشتی عمده، کثیفی بیش از حد) یا شارژ بهدرستی انجام نشده است.
هزینه شارژ گاز کولر گازی چقدر است؟ بستگی به نوع گاز (R410A و R32 گرانتر از R22 هستند)، مقدار گاز مورد نیاز، دستمزد تکنسین و منطقه دارد. حتماً از چند شرکت معتبر استعلام بگیرید.
هر چند وقت یکبار باید گاز کولر شارژ شود؟ در یک سیستم سالم و بدون نشتی، نیازی به شارژ مجدد گاز نیست. اگر مجبور به شارژ شدید، حتماً نشتییابی و رفع نشتی انجام دهید. شارژ مداوم نشانه نشت است.
آیا میتوان از گاز معمولی به جای گاز مبرد استفاده کرد؟ هرگز! استفاده از هر گاز غیر از مبرد مشخص شده روی دستگاه، خطرناک است و به کولر آسیب جدی میزند.
علت یخ زدن پنل داخلی بعد از شارژ چیست؟ معمولاً نشانه کمبود گاز (Undercharging) است یا مشکل در سنسورها یا جریان هوا (فن داخلی، فیلتر کثیف).
۱۱. جمعبندی و تاکید بر استفاده از متخصص
شارژ گاز مبرد کولر گازی یک عملیات فنی، حساس و بالقوه خطرناک است که کوچکترین اشتباه در آن میتواند منجر به آسیبهای جبرانناپذیر به دستگاه، خطرات جانی و خسارت مالی و همچنین آلودگی محیط زیست شود. اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جهت افزایش آگاهی عمومی و درک بهتر فرآیند توسط کاربران یا کمک به آموزش اولیه تکنسینها است.
تاکید میکنیم که تشخیص نیاز به شارژ، پیدا کردن و رفع نشتی، انتخاب گاز مناسب و انجام عملیات شارژ حتماً باید توسط تکنسینهای مجاز، آموزشدیده و دارای ابزار حرفهای انجام پذیرد. این افراد با قوانین ایمنی، محیط زیست و روشهای صحیح کار آشنا هستند و میتوانند سلامت دستگاه و ایمنی شما را تضمین کنند.
با سپردن این کار به متخصصین، از عملکرد بهینه کولر گازی خود، طول عمر بیشتر دستگاه، کاهش مصرف برق و مهمتر از همه، حفظ ایمنی خود، خانواده و محیط زیست اطمینان حاصل کنید.
تماس با متخصصین سام سرویس :